Theo Tiến sĩ - Bác sĩ Nguyễn Văn Hùng Trưởng Khoa khám bệnh theo yêu cầu Bệnh viện K Trung ương - cơ sở Tân Triều cho biết thì Ung thư là nguyên nhân gây tử vong cao thứ 2 trên thế giới. Tuy nhiên, nhờ những tiến bộ về y học trong sàng lọc tế bào ung thư và cách điều trị đã cải thiện đáng kể tỷ lệ sống sót. Cùng Alo Xét Nghiệm tìm hiểu thêm những kiến thức quan trọng về căn bệnh không ai muốn mắc này nhé!
1. Bệnh ung thư là bệnh gì?
Bệnh ung thư là bệnh lý gây ra do sự phát triển bất thường của những tế bào phân chia mất kiểm soát. Chúng có khả năng xâm nhập và phá hủy những mô cơ bình thường trong cơ thể.
Hầu hết mọi tế bào đều có chức năng và tuổi thọ nhất định. Trong quá trình điều hòa, khi một tế bào chết đi, cơ thể sẽ phải thay thế chúng bằng tế bào mới tốt hơn. Với những tế bào ung thư mà thiếu đi yếu tố hướng dẫn sẽ ngừng phân chia và chết. Dẫn đến sự tích tụ trong cơ thể và sử dụng chất dinh dưỡng và oxy nuôi các tế bào lành khác.
Thông thường các tế bào ung thư sẽ xuất hiện tại một khu vực nào đó, rồi lan rộng qua hạch bạch huyết. Một số loại ung thư có sự phát triển tế bào nhanh chóng, trong khi một số khác lại khiến các tế bào phát triển, phân chia chậm hơn.
Thế giới ghi nhận có hơn 100 loại ung thư khác nhau. Tên mỗi loại ung thư được gọi theo:
- Tên cơ quan chúng phát sinh: Ung thư phổi gây ra do các tế bào phổi; ung thư đại tràng gây ra do các tế bào tại đại tràng;...
- Tên loại tế bào hình thành nên: Ung thư biểu mô; ung thư mô liên kết;...
- Ngoài ra còn có các loại ung thư phát triển từ máu như bệnh máu ác tính.
2. Tế bào ung thư và tế bào lành khác nhau ở đâu?
- Tế bào ung thư ít chuyên biệt hơn các tế bào lành.
- Có khả năng phớt lờ tín hiệu ngăn cản sự phát triển, phân chia tế bào; tín hiệu giúp cơ thể nhằm loại bỏ những tế bào không cần thiết.
- Thông thường hệ miễn dịch sẽ tiêu diệt và loại bỏ khỏi cơ thể các tế bào bị tổn thương hoặc tế bào bất thường. Tuy nhiên, tế bào ung thư lại có năng lực thoát khỏi sự kiểm soát của hệ thống miễn dịch. Do đó, chúng tránh được phản ứng miễn dịch của cơ thể để “ngang nhiên” tồn tại, phát triển.
- Gây ra các ảnh hưởng đến phân tử, tế bào, mạch máu bình thường bao quanh, nuôi dưỡng khối u, còn gọi là môi trường vi mô. Có thể hiểu rằng các tế bào ung thư sẽ thúc đẩy tế bào khỏe mạnh gần đó hình thành các mạch máu cung cấp dinh dưỡng, oxy cho khối u, đồng thời loại bỏ các chất thải từ khối u này.
3. Bệnh ung thư có triệu chứng gì?
Dấu hiệu, triệu chứng nhận biết bệnh ung thư rất đa dạng. Chúng phụ thuộc vào bệnh đang ở phần nào của cơ thể và bệnh đã phát triển đến giai đoạn nào. Nếu đang ở giai đoạn đầu sẽ khó nhận thấy dấu hiệu khác biệt. Càng về sau, dấu hiệu và triệu chứng sẽ càng thể hiện rõ hơn nhưng không quá đặc hữu như:
Cơ thể thường xuyên mệt mỏi.
Tăng giảm cân bất thường và ngoài ý muốn.
Da có sự thay đổi như vàng, sạm, có vết loét khó lành hoặc thay đổi nốt ruồi hiện có.
Ho kéo dài hoặc khó thở.Nuốt khó và bị khàn tiếngKhó tiêu, đầy bụng, khó chịu sau ăn.
Cơ, khớp đau dai dẳng.
Da bầm tím hoặc chảy máu không rõ nguyên nhân.
4. Các tác nhân gây bệnh ung thư
Việc nắm được các nguyên nhân chính gây bệnh ung thư giúp bạn phần nào chủ động hơn trong cách phòng vệ:
4.1 Đột biến DNA
Nguyên nhân gây ung thư có thể đến từ đột biến DNA trong tế bào. DNA trong mỗi tế bào gồm số lượng lớn những gen riêng biệt. Mỗi gen đều có bộ hướng dẫn giúp tế bào nhận biết chức năng nào có thể thực hiện, cách phát triển và phân chia tế bào. Nếu hướng dẫn bị lỗi sẽ khiến tế bào bị ngừng hoạt động theo cách thông thường và dẫn đến bị ung thư.
4.2 Thói quen, lối sống không khoa học
Những thói quen, lối sống thiếu lành mạnh chính là một yếu tố làm tăng khả năng gây ung thư. Thường xuyên hút thuốc, uống rượu; tiếp xúc nhiều với ánh mặt trời, da hay bị cháy nắng; ăn đồ ăn nhanh, nhiều dầu mỡ gây béo phì, quan hệ tình dục không an toàn đều có thể góp phần gây ung thư.
4.3 Do yếu tố di truyền
Nếu trong gia đình bạn có nhiều người bị ung thư, có thể các đột biến đã được truyền từ đời này sang đời khác. Hãy đi xét nghiệm sớm để phát hiện có bị di truyền đột biến làm tăng nguy cơ bị ung thư không. Lưu ý rằng nếu bị một đột biến di truyền không có nghĩa bạn chắc chắn bị ung thư.
Hãy nhớ một số bệnh mãn tính như viêm loét đại tràng cũng có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh ung thư. Vì vậy, nếu không may mắc phải bệnh mãn tính, bạn cần đi thăm khám để theo dõi sức khỏe thường xuyên.
4.4 Môi trường, không khí ô nhiễm
Nếu bạn phải sống trong môi trường bị ô nhiễm, nhiều hóa chất độc hại sẽ làm tăng nguy cơ ung thư. Ngay cả khi bạn không hút thuốc, nhưng mọi người xung quanh bạn hút nhiều hay bạn sống với người nghiện thuốc lá. Việc tiếp xúc với một số loại hóa chất như amiăng, benzen trong nhà hay nơi làm việc cũng có thể là nguyên nhân khiến bạn mắc ung thư.
5. Ung thư phát triển ra sao?
Cơ thể bạn xuất hiện khối u thì cũng không nên quá lo. Vì khối u ở đây được chia thành loại u lành và u ác tính.
- U lành tính: Chỉ tăng trưởng đến mức nào đó rồi sẽ dừng lại.
- U ác tính: Tăng trưởng không giới hạn. Một khi tế bào tăng trưởng quá mức sẽ chèn ép và làm các tế bào lân cận bị tổn thương. Nó sẽ chỉ dừng lại khi không còn gì để phá. Điều tồi tệ ở đây chính là khi các tế bào ác tính này di căn sang khu vực khác như não, phổi, tim,... sẽ gây tử vong.
Ung thư sinh ra do sự biến đổi của các gen có vai trò kiểm soát chức năng của tế bào, đặc biệt là quá trình phát triển và phân chia tế bào. Mỗi tế bào ung thư lại chứa nhiều đột biến. Các thể loại đột biến này lại gây ra những dạng ung thư khác nhau. Ung thư tuy giống nhau về hình thể mô học, tuy nhiên, việc điều trị lại khác nhau nên tiên lượng cũng không thể giống nhau.
6. Bệnh ung thư có thể gây biến chứng gì?
Biến chứng gây ra do mắc ung thư rất đa dạng, phổ biến nhất phải kể đến:
- Cảm thấy đau đớn: Đau có thể do bệnh gây ra hoặc do quá trình điều trị. Không phải mọi căn bệnh ung thư đều gây đau đớn.
- Mệt mỏi: Người bị ung thư có thể bị mệt mỏi do nhiều lý do nhưng đều có thể kiểm soát được. Nguyên nhân chính gây mệt mỏi thường xuyên thường liên quan đến hóa trị hoặc xạ trị là phổ biến.
- Bị khó thở, buồn nôn.
- Tiêu chảy hoặc táo bón: Bệnh ung thư và quá trình điều trị có thể làm ảnh hưởng đến chức năng ruột gây táo bón hoặc tiêu chảy.
- Giảm cân: Tế bào ung thư sẽ tận dụng các chất dinh dưỡng dùng để nuôi tế bào bình thường.
- Thay đổi chuyển hóa trong cơ thể: Ung thư làm đảo lộn, gây mất cân bằng quá trình chuyển hóa trong cơ thể gây các biến chứng nghiêm trọng. Ví dụ: Bị táo bón, tiểu nhiều, hay khát nước,...
- Não và hệ thần kinh gặp vấn đề: Khối u khi đè lên dây thần kinh lân cận gây đau, mất chức năng của một bộ phận nào đó trong cơ thể. Nếu ung thư liên quan đến não sẽ gây đau đầu hay biến chứng giống đột quỵ, làm yếu một bên cơ thể chẳng hạn.
- Phản ứng bất thường của hệ miễn dịch với ung thư: Trong nhiều trường hợp, hệ thống miễn dịch sẽ có sự nhầm lẫn khi phản ứng sự hiện diện của tế bào ung thư bằng cách tấn công những tế bào khỏe mạnh. Những phản ứng hiếm gặp này dẫn đến loạt triệu chứng như co giật, đi lại khó khăn,...
Một khi để ung thư tiến triển, di căn đến những bộ phận khác trong cơ thể, những người dù điều trị sau ung thư khả năng tái phát vẫn rất cao. Vì thế, bạn cần đi khám bác sĩ để có kế hoạch chăm sóc kỹ lưỡng. Bao gồm quét định kỳ, thường xuyên đi kiểm tra sau điều trị để sớm phát hiện sự tái phát ung thư nếu có.
7. Điều trị bệnh ung thư bằng cách nào?
Dựa vào sức khỏe người bệnh, loại ung thư và giai đoạn chẩn đoán, các bác sĩ sẽ đưa ra những phác đồ điều trị phù hợp nhất. Một số phương pháp điều trị bệnh ung thư được chuyên dùng hiện nay:
- Hóa trị: Dùng các loại thuốc mục tiêu để tiêu diệt các tế bào ung thư có sự phân chia bất thường. Những loại thuốc này dù có tác dụng thu nhỏ khối u nhưng lại gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng.
- Liệu pháp hormone: Sử dụng một số loại thuốc làm thay đổi được hoạt động của một số hormone hay khả năng sản xuất của cơ thể. Liệu pháp này sẽ được áp dụng đối với một số loại bệnh ung thư mà trong đó hormone đóng một vai trò quan trọng. Ví dụ: Bệnh ung thư tuyến tiền liệt, ung thư vú,...
- Liệu pháp tăng cường hệ miễn dịch: Bằng cách sử dụng thuốc hoặc phương pháp điều trị nhằm thúc đẩy hệ thống miễn dịch hoạt động hiệu quả để chống lại các tế bào ung thư
- Y học chính xác: Một cách tiếp cận khoa học mới khi sử dụng xét nghiệm di truyền để có phác đồ điều trị tốt nhất cho từng bệnh nhân mắc bệnh ung thư cụ thể. Theo các nhà nghiên cứu, đây vẫn chưa phải là phương pháp điều trị hiệu quả đối với tất cả các loại ung thư.
- Xạ trị: Dùng tia bức xạ năng lượng cao giúp tiêu diệt tế bào ung thư, thu nhỏ khối u trước phẫu thuật hay giảm triệu chứng do khối u gây ra.
- Ghép tế bào gốc: Phù hợp với người mắc ung thư liên quan đến máu như bệnh bạch cầu hoặc ung thư hạch.
- Phẫu thuật: Thường nằm trong kế hoạch điều trị của người có khối u ung thư. Bác sĩ có thể phẫu thuật để loại bỏ hạch bạch huyết để ngăn ngừa khả năng lây lan của bệnh.
Thông thường, để tối đa hóa hiệu quả trong điều trị bệnh ung thư, các bác sĩ sẽ dử dụng nhiều hơn một phương pháp.
8. Có thể phòng ngừa bệnh ung thư không?
- Thực tế, cho đến thời điểm hiện tại, chưa có một phương pháp nào được chứng minh hiệu quả trong việc ngăn ngừa nguy cơ mắc ung thư. Tuy nhiên, các bác sĩ vẫn có thể đưa ra lời khuyên giúp bạn giảm nguy cơ mắc phải căn bệnh này:
- Không hút thuốc lá: Dù hút chủ động hay thụ động cũng đều có thể gây ra ung thư phổi, hay một số loại ung thư khác. Hãy từ bỏ hoặc nhắc người thân, đồng nghiệp xung quanh ngừng hút thuốc lá để giảm nguy cơ mắc ung thư trong tương lai.
- Không tiếp xúc ánh mặt trời quá nhiều: Do ảnh mặt trời chứa nhiều tia cực tím gây hại, tăng nguy cơ ung thư sa. Hãy thoa kem chống nắng và mặc đồ bảo vệ khi phải ra ngoài.
- Chế độ ăn lành mạnh: Tăng cường hoa quả, ngũ cốc, protein trong thực đơn hàng ngày giúp tăng cường sức khỏe.
- Thường xuyên tập thể dục: Tập thể dục giúp nâng cao thể trạng, sức khỏe, đề kháng để phòng tránh các tác nhân gây bệnh có thể phát triển thành ung thư.
- Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Béo phì có thể làm tăng nguy cơ ung thư nên bạn cần cố gắng duy trì cân nặng khỏe mạnh thông qua chế độ ăn và chế độ tập luyện.
- Khám sàng lọc ung thư: Đến các cơ sở y tế, bệnh viện uy tín để kiểm tra sàng lọc ung thư giúp chủ động trong phòng ngừa, điều trị bệnh.
- Tiêm chủng: Tiêm chủng giúp bạn được bảo vệ khỏi một số loại virus gây ung thư.
Với thông tin liên quan đến bệnh ung thư, Alo Xét Nghiệm hy vọng sẽ giúp bạn hiểu hơn về căn bệnh này. Đặc biệt là cách phòng tránh và hướng điều trị. Hiện Alo Xét Nghiệm cung cấp dịch vụ Tầm soát ung thư nhằm phát hiện sớm nếu không may bạn đang mắc phải căn bệnh này. Việc phát hiện và điều trị sớm ngay từ giai đoạn đầu sẽ làm tăng cơ hội khỏi bệnh là rất cao. Còn nếu bạn may mắn không gặp phải bất kỳ dấu hiệu bất thường nào thì xin được chúc mừng. Hãy cố gắng duy trì sức khỏe ổn định bằng chế độ ăn và tập luyện điều độ nhé!
Nội dung bài viết được thẩm định và duyệt bởi Tiến sĩ - Bác sĩ Nguyễn Văn Hùng - Trưởng Khoa khám bệnh theo yêu cầu Bệnh viện K Trung ương - cơ sở Tân Triều. Ngoài ra, Tiến sĩ - Bác sĩ Nguyễn Văn Hùng cũng là cố vấn về chuyên môn tại Alô Xét Nghiệm.