1. Định lượng Cortisol là gì?

Khi cơ thể con người đáp ứng một stress, vùng dưới đồi sẽ tiết ra một loại hormon gây giải phóng hormon tuyến thận. Hormon này kích thích vùng trước tuyến yên tiết ra ACTH (hormon tuyến thượng thận). Sau đó, ACTH lại kích thích vỏ thượng thận loại cortisol chuyển hóa đường. Như vậy nếu nồng độ cortisol trong máu sẽ tăng lên do cơ chế điều hòa ngược để kích thích tuyến yên giảm sản xuất ACTH, đây là thông số có giá trị cho việc theo dõi chức năng của vỏ thượng thận.

Cortisol có một số chức năng như:

• Kích thích để hình thành glucose.
• Kích thích thoái giáng các chất dự trữ năng lượng của cơ thể.
• Giúp cơ thể sử dụng đường và chất béo để tạo thành năng lượng.
• Cơ thể sử dụng cortisol để phản ứng lại stress và các trường hợp nguy hiểm mà cơ thể nhận thức được thông qua việc khởi động các đáp ứng giao cảm đối với tác nhân gây stress.
• Giảm chức năng gây viêm và chức năng miễn dịch.
• Kích thích bài tiết acid dịch vị.

2. Ý nghĩa xét nghiệm nồng độ cortisol trong máu

Một xét nghiệm cortisol trong máu, nước tiểu hay nước bọt là được sử dụng để giúp chẩn đoán các rối loạn chức năng của tuyến thượng thận gây ra. Trong đó, việc đo lường cortisol trong máu là thường được thực hiện nhất. Đây là công cụ không thể thiếu để chẩn đoán các bệnh lý bao gồm hội chứng Cushing, một tình trạng khiến cơ thể tự tạo ra quá nhiều cortisol và ngược lại là bệnh Addison, một tình trạng mà cơ thể không tạo ra đủ cortisol cần thiết.

Như vậy, bệnh nhân có thể sẽ cần xét nghiệm cortisol nếu được bác sĩ thăm khám phát hiện có các triệu chứng của hội chứng Cushing hoặc bệnh Addison.

Các triệu chứng của hội chứng Cushing bao gồm:

• Béo phì, đặc biệt là ở vùng thân mình.
• Huyết áp cao khó kiểm soát.
• Lượng đường trong máu cao.
• Xuất hiện những vệt tím trên bụng, da dễ bị bầm tím.
• Yếu cơ, phụ nữ có thể có kinh nguyệt không đều và rậm lông, tóc thừa.

Các triệu chứng của bệnh Addison bao gồm:

• Sút cân.
• Mệt mỏi.
• Yếu cơ.
• Đau bụng.
• Xuất hiện những mảng da sẫm màu.
• Huyết áp thấp.
• Buồn nôn, nôn ói.
• Tiêu chảy.
• Lông tóc thưa, dễ rụng.

Ngoài ra, đối với những bệnh nhân nhập viện trong tình trạng cấp tính như huyết áp rất thấp hay tụt huyết áp, nôn ói nặng nề, tiêu chảy nhiều, dấu mất nước trên da rõ, đau bụng đột ngột và dữ dội, thậm chí lơ mơ, lú lẫn, mê man..., việc xét nghiệm cortisol lúc này là cần thiết nhằm xác định cơn suy tuyến thượng thận cấp tính.

Do việc điều trị tình trạng sốc do suy tuyến thượng thận cấp tính đòi hỏi cần bổ sung cortisol cho người bệnh, nếu không được xác chẩn kịp thời, bệnh cảnh này có nguy cơ diễn tiến nặng dần và đôi khi đe dọa tính mạng.

3. Cách thức tiến hành xét nghiệm

Xét nghiệm được thực hiện trên mẫu máu và mẫu nước tiểu 24 giờ.

• Đối với mẫu máu: Cần yêu cầu người bệnh nhịn ăn và hạn chế các hoạt động thể lực khoảng 10 - 12 tiếng trước khi lấy máu. Cần ngừng tất cả các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến nồng độ cortisol (nhất là các loại thuốc tránh thai loại kết hợp estrogen và progesterone) trước khi lấy máu 24 giờ. Trong trường hợp muốn xét nghiệm để chẩn đoán hội chứng Cushing thì lấy máu vào 2 thời điểm là 7h - 10h sáng và 16h - 20h tối .
• Đối với mẫu nước tiểu: thu thập nước tiểu mẫu nước tiểu 24 giờ vào bình chứa chất bảo quản do nhân viên y tế cung cấp và được bảo quản trong tủ mát.

Giá trị bình thường của nồng độ Cortisol: 

3.1. Cortisol máu:

• 7h -10h: 171 - 536 nmol/l (6,2 - 11,9 µg/dl).
• 16h - 20h: 64 - 327 nmol/l (2,3 - 11,9 µg/dl).

Cortisol trong máu tăng trong thường gặp trong các nguyên nhân như:

• U biểu mô tuyến thượng thận (adenoma).
• Bỏng.
• Hội chứng Cushing.
• Sản giật, có thai, các khối u sản xuất ACTH không đúng chỗ.
• Làm việc, vận động quá sức.
• Cường tuyến yên.
• Cao huyết áp.
• Cường tuyến giáp.
• Béo phì, tình trạng nhiễm trùng.
• Viêm tụy cấp.
• Sốc, tình trạng stress.

Nồng độ Cortisol máu giảm trong các trường hợp:

• Bệnh Addison.
• Suy thượng thận.
• Hạ đường huyết.
• Suy giáp.
• Bệnh gan.
• Hoại tử tuyến yên sau khi sinh.

3.2. Cortisol niệu:

• 27,6 - 276 mmol/ngày (10 - 100 µg/ngày).

Nồng độ Cortisol niệu tăng trong các trường hợp:

• Hội chứng Cushing.
• Có thai.
• Ung thư phổi.
• Vô kinh ở nữ (Amenorrhea).
• Stress.
• Cường tuyến giáp.
• Khối u tuyến yên.

Nồng độ Cortisol niệu giảm trong trường hợp:

• Bệnh Addison.
• Rối loạn chức năng cầu thận.
• Suy tuyến yên.
• Suy giáp.

4. Các yếu tố có thể gây ảnh hưởng đến nồng độ Cortisol không phải bệnh lý

Nồng độ cortisol máu và nước tiểu có thể thay đổi khi ngủ và khi đang trong tình trạng stress hoặc khi làm việc quá sức.

Phụ nữ có hội chứng buồng trứng đa nang, người nghiện rượu, trầm cảm, rối loạn ăn, hay đang bị một bệnh lý cấp tính nồng độ cortisol niệu có thể tăng cao một cách bất thường (song nồng độ này không vượt quá 300 µg/ngày).

Sử dụng các thuốc làm tăng nồng độ cortisol máu như: amphetamine, lithium carbonat, methadone, nicotin, thuốc ngừa thai uống, estrogen, cồn ethylene, spironolactone, các loại glucocorticoid tổng hợp.

Sử dụng các loại thuốc làm giảm nồng độ cortisol máu như: dexamethason, levodopa, phenytoin, androgen, barbiturat trước khi tiến hành xét nghiệm.

Thuốc có thể làm tăng cortisol niệu như: thuốc loại glucocorticoid, estrogen, nicotin amphetamin, hormon hướng thượng thận (corticotropin), carbamazepin, thuốc ngừa thai uống, phenytoin, phenobarbital, primidon, spironolacton.

Sử dụng thuốc có thể làm giảm nồng độ cortisol niệu: dexamethason.

5. Xét nghiệm định lượng Cortisol ở đâu uy tín?

Thượng thận là một trong những tuyến nội tiết quan trọng, sản xuất ra cortisol để điều chỉnh mọi chuyển hóa bên trong cơ thể. Theo đó, việc xét nghiệm nồng độ cortisol máu trong chẩn đoán hội chứng Cushing và suy thượng thận là một công cụ cần thiết trong khảo sát các bệnh lý nói chung tại cơ quan này.

Hiện nay, có nhiều trung tâm y tế làm xét nghiệm định lượng Cortisol. Alô Xét Nghiệm là một trong những cơ sở lấy mẫu xét nghiệm máu để xét nghiệm nhanh chóng và chính xác.

Với đội ngũ bác sĩ, kỹ thuật viên giàu kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại, Alô Xét Nghiệm là địa chỉ được nhiều khách hàng tin cậy. Bên cạnh đó, cơ sở triển khai dịch vụ lấy mẫu tại nhà giúp khách hàng thêm thuận tiện, không cần mất thời gian đi lại, chờ đợi.

Để đặt lịch khám, Qúy khách hàng vui lòng liên hệ trực tiếp đến tổng đài 1900 989 993 hoặc nhận tư vấn online tại đây để được các bác sỹ tư vấn trực tiếp và đội ngũ kỹ thuật viên của Alo Xét Nghiệm lấy mẫu trực tiếp tại nhà, luôn sẵn lòng phục vụ quý khách.